Njihet me emrin ‘Ligjërata Shekshekije’ (Shkuma e Devesë (I))
Për Allah, i biri i Ebu Kuhafes (II) u vesh vet me të, megjithëse e dinte me siguri që pozicioni im në të ishte si i boshtit të mullirit. Nga unë buron uji vërshonjës e nuk ka zog të ngjitet te unë. Po prapë, lëshova një perde mes meje e Kalifatit dhe e mbajta veten larg prej tij. Pastaj nisa të mendoj, në duhesha hedhur në sulm, apo të duroja në heshtje terrin verbues të së padrejtës, ku të rriturit bien në dobësi, të rinjtë bëhen të vjetër dhe besimtarët e vërtetë jetojnë nën tension, deri sa të shkojnë tek Zoti i tyre. Dhe vendosa që durimi ishte qëndrimi më i urtë në këtë çështje. Kështu, e mbajta veten, ndonëse sytë dhembnin e fryma mbytej m’u në fyt, tek shikoja plaçkitjen e trashëgimit tim, deri sa i pari shkoi në pun’ të vet dhe pas vetes ia la Kalifatin Ibn Khatabit.
Pastaj Imam Aliu recitoi vargjet e Ashait:
Me mundim jetën ta shkoja, kështu deshi Perëndia,
qepur mbi gungë të devesë i ndarë nga shoqëria e Hexhanit dhe Xhabirit,
shok’ve t’mi nga fëminia. (III)
Habia është se ai kishte dashur gjithë jetën të shpëtonte prej Kalifatit, po vetëm sa i shtroi rrugën një tjetri drejt tij, për kur të mos ishte më vet. Dhe, s’do mend që ia shtrydhën mirë gjinjtë dhe pinë prej tyre njësoj të dy. Ai e mbylli Kalifatin në një vath çnjerëzor, ku fjala tingëllonte si sfidante dhe prekja në sup nervozonte. Gafat e tij nuk kishin të mbaruar dhe shfajësimet e tij për to s’kishin të numëruar. Kush binte në kontakt me të, ndihej si t’i kishte hipur një deveje kokëkrisur: Ia tërheq mëgojcën e flegrat e hundës i bëhen gjak,por sapo ia liron pak, të flak përdhé. Më në fund, për Atë Zot, njerëzit u futën në djallëzi, pasiguri, ligësi, dalldi dhe marrëzi.
Po, prapë, e ruajta durimin, pavarësisht nga periudha e gjatë e kohës e sertësia e sprovës, deri sa dhe ky shkoi në punë të vet dhe e la çështjen në dorën e një komisioniIII, ku më bëri nderin të isha dhe unë Zot i Madh! E ç’kisha unë të bëja me këtë konsultim ?! Kur ka patur për mua vërejtje në krahasim me më të mirin prej tyre, që tani të më shihnin të një rangu me ‘të? Por unë isha prapë i përulur, kur ishin të këtillë dhe ata, dhe u nxirrja thonjtë, kur m’i nxirrnin dhe ata. Njëri nga ata u kthye kundër meje për shkak të urrejtjes së tij,ndërsa një tjetër u prir në drejtimin tjetër për shkak të lidhjeve të tij të krushqisë dhe gjërave të tjera, që dolën më vonë. Pastaj, prej këtyre njerëzve u ngrit i treti,me gjoksin krenar dhe të gufuar, majë bajgave dhe tagjisë së grazhdit të vet. Me të u ngritën edhe fëmijët e gjyshit të tij,duke përpirë pasuritë e Zotit (IV) si deveja që përpin gjethnajën e pranverës, deri sa u këput edhe litari i tij, bëmat e tij e fundosën dhe grykësia e tij e flaku përdhé.
Asgjë s’më habiste ato çaste, veç turmës së njerëzve që m’u lëshuan nga të gjitha anët, si kope hienash, e më trembi vërtet, sepse desh shtypi e shtrydhi Hasanin e Huseinin dhe më bëri copë e çikë të dyja palët e mantelit që mbaja hedhur supeve. Në krye më rrethosën si tufa delesh e dhishë, po kur mora frenat e shtetit në duar, një grup syresh u nda, një tjetër u hodh në mosbindje, e pjesa që mbeti, nisi të sillej përçart, sikur të mos e kishte dëgjuar kurrë fjalën e Zotit, i Cili thotë: “Këtë banesë të pasjetës Ne e bëmë për ata që nuk e kanë mendjen ta gjejnë gëzimin mbi tokë, as të bëjnë të këqija sa janë mbi të. Fundi më i mirë do jetë për ata që janë të devotshëm.” (Kur’ani, 28:83).
Po, për Atë Zot! E kishin dëgjuar e kuptuar, por bota u lodronte nëpër sy dhe stolitë e saj i joshnin. Mbani vesh, për Emër të Atij që çan farën me syth dhe e bën të rritet, e që krijoi qeniet e gjalla: Unë vetë do ta kisha varur kapistallin e Kalifatit në qafën e tij, po të mos kishin ardhur njerëzit tek unë, po të mos kishin shterur argumentin përkrahësit e mi, dhe po të mos binte mbi të diturit amaneti i Zotit për të mos u pajtuar në heshtje me grykësinë e shtypësit e urinë e të shtypurit. Atëhere do ta kishit parë që kjo botë e juaja në gjykimin tim nuk është më e mirë se teshtima e një dhie.
Thuhet që kur Imam Aliu arriti në këtë pikë të ligjëratës së tij, një iraken u ngrit e i dha një letër dhe Imam Aliu nisi ta lexonte. Atëhere Ibn Abbasi i tha: “O Prijës i Besimtarëve, do dëshiroja shumë ta rifilloje fjalën aty ku e le”. Po ai u përgjigj: “O Ibn Abbas, kjo fjalë ishte si shkuma e devesë: Gufoi përjashta e tani u qetësua”. Ibn Abbasi thotë se nuk është pikëlluar asnjëherë për ligjëratë tjetër, si për këtë rast, se Imam Aliu s’mundi ta mbaronte ashtu si kishte dashur kur e nisi.
Alame Raziu thotë:
Në këtë ligjëratë, shprehja ‘si ngarësi i devesë ...’, jep imazhin e një ngarësi kokëfortë deveje, që tërheq gjithë ngulm mëgojcën e një deveje po aq kokëfortë. Sigurisht, në këtë ndeshje kokëfortësh, janë flegrat e hundës së devesë, që e pësojnë; por nëse shtërngimi lirohet, ndonëse deveja është e pabindur, ajo do ta hedhë të zotin përdhé dhe do t’i dalë jashtë kontrollit. ‘Eshnek un-Nakah’ përdoret për të thënë që ngarësi tërheq fort kapistrën dhe ia ngre devesë kokën lart. Në po atë kuptim përdoret edhe fjala ‘Shenek un-Nakah’, që përmend Ibn Sukai në ‘Islahil-Mantik’. Imam Aliu ka thënë ‘Eshnaka lehe’ në vend të ‘Eshneke-he’ duke kërkuar harmoni me ‘Eslese-lehe’, e kjo mund të arrihej vetëm duke i përdorur të dyja këto fjalë në të njëjtën formë. Në këtë mënyrë, Imam Aliu ka përdorur shprehjen ‘Eshneke lehe’ si për të zëvendësuar ‘In Rafaa lehe Raasahe’, që do të thotë: ‘Në qoftë se ai e ndalon duke tërhequr lart kapistrën’.
....................................................
(I) Kjo ligjëratë njihet me emrin Ligjërata e Shekshekijes dhe është një nga më të famshmet ligjërata të Imam Aliut. Ajo u mbajt në Rahba. Ka disa që mohojnë që ajo të jetë ligjëratë e Imam Aliut e bëjnë autor të saj Sejjid Raziut, duke hedhur dyshime mbi ndershmërinë e mirënjohur të tij. Por dijetarët që e duan të vërtetën, nuk e kanë mohuar kurrë vërtetësinë e saj. Ata që e mohojnë nuk mund të sjellin asnjë argument në favor të tezës së tyre, sepse nuk është aspak e fshehtë që pikëpamja e Aliut lidhur me çështjet e Kalifatit nuk ka asnjë ndryshim nga aludimet e bëra në këtë ligjëratë. Në fakt, ngjarjet që përmenden këtu janë të regjistruara në analet e historisë e vërtetohen prej tyre fjalë për fjalë e fjali për fjali.
Në qoftë se të njëjtat ngjarje që i dokumenton historia, i tregon edhe vet Imam Aliu, atëhere, cila është arsyeja që duhen mohuar? Nuk ka pse të çuditemi që rrethanat zhgënjyese, ku u ndodh Imam Aliu menjëherë pas vdekjes së Profetit, kanë qenë kaq ‘të pakapërdishme’ për të. Kjo ligjëratë godet prestigjin e disa personaliteteve dhe nuk ka dyshim që përbën një moment të errët për autoritetin dhe famën e tyre, por as njëri dhe as tjetra nuk mund të shpëtohen duke i mohuar kësaj ligjërate autorësinë e Imam Aliut pa parë më parë ngjarjet dhe pa e njohur të vërtetën; natyrisht, nuk ngre fare peshë mohimi i kësaj autorësie, duke u nisur vetëm nga fakti se ajo denigron disa personalitete, veçanërisht kur e njëjta frymë kritike manifestohet edhe nga historianët e tjerë. Kështu, për shembull, Ibn Bahr Xhahizi përmend në një nga ligjëratat e Imam Aliut fjalë që nuk bien më poshtë sesa kritika e bërë në ‘Ligjëratën e Shekshekijes’:
Këta të dy vdiqën dhe një i tretë u ngrit, si ai korbi që ia ka kushtuar barkut të gjithë zotësinë e vet. Do të kishte qenë më mirë sikur t’ia kishin prerë të dy krahët e kokën t’ia kishin këputur.
Si pasojë, ideja që kjo ligjëratë është një sajim i Sejjid Raziut, është larg së vërtetës dhe është rezultat i anësisë dhe i subjektivizmit. Nëse ajo do të kishte qenë rezultat i ndonjë kërkimi, do duhej që të pranohej. Përqafimi arbitrar i një iluzioni nuk e ndryshon dot të vërtetën, ashtu siç nuk mund të përballet dot forca e argumenteve kokëforta vetëm duke shfaqur mospajtim e pakënaqësi.
Për ta bërë të njohur rëndësinë historike të kësaj ligjërate, më poshtë do të jepet një listë e dijetarëve e tradicionistëve që kanë pohuar në mënyrë të qartë që kjo është vepër e Imam Aliut. Nga ata, disa janë të periudhës përpara Sejjid Raziut, disa të tjerë janë bashkëkohës të tij, kurse një pjesë tjetër i takon një periudhe të mëvonshme. Megjithatë që të gjithë ata argumentojnë duke treguar lidhje vetjake të autoriteteve.
1. Ibn Ebi’l-Hadid Mu’teziliu citon mësuesin e tij, Musadik bin Shabibi (vdekur më 605 A.H.), që pohonte se e kishte dëgjuar këtë ligjëratë nga Sheikh Ebu Muhammed Abdullah bin Ahmedi (vdekur më 567 A. H.), që njihet me emrin Ibn Khasheb. Kur arrinte aty, ku Ibn Abbasi shprehte keqardhjen për faktin pse ligjërata kishte mbetur e pambaruar, Ibn Khashebi thoshte se, po ta kishte dëgjuar vetë ai Ibn Abbasin te shprehej në atë mënyrë, do ta kishte pyetur patjetër nëse kushëriri i tij (Imam Aliu) kishte thënë gjithçka që kishte dashur të thoshte, e nëse i kishte mbetur akoma ndonjë merak i paplotësuar, meqë dhe me aq nuk ishin kursyer as paraardhësit, e as pasardhësit e tij, me përjashtim të Profetit. Pse, atëhere, të ndihej i pikëlluar, që nuk kishte mundur të thoshte atë që deshi?
Musadiku thotë:
Ibne Khashebi ishte njeri gazmor dhe me shije të mira. E pyeta, a mendonte edhe ai që kjo ligjëratë ishte e stisur, dhe ai m’u përgjigj: “Për Allah, unë besoj se këto janë fjalët e Imam Aliut, ashtu siç besoj që ti je Musadik bin Shabibi”. I thashë se kishte njerëz që mendonin se ajo ishte sajim i Sejjid Raziut, dhe ai u përgjigj: “Si mund të ketë Raziu kurajo e stil të tillë të shkruari! I kam parë shkrimet e Sejjid Raziut dhe e njoh stilin e tij të punës. Shkrimet e tij nuk maten me të në asnjë vend, përveç faktit që ka kohë që e kam parë këtë ligjëratë në libra që janë shkruar dyqind vjet përpara lindjes së Sejjid Raziut. Unë e kam gjetur atë dhe në dokumente familjare, të cilave u di dijetarët e njerëzit e letrave që i kanë hartuar. Atë kohë s’ishte lindur jo vetëm Raziu, por as babai i tij, Ebu Ahmed Nakibiu”
2. Pastaj Ibn Ebi’l-Hadidi shkruan se e kishte parë këtë ligjëratë në shënimet e mësuesit të tij, Ebu’l-Kasem Belkhiut (vdekur më 317 A.H.), i cili kishte qenë Imam i Mu’tezilive në mbretërinë e Muktadir Bilahut; dhe dihet që periudha e Muktadirit është shumë më herët se koha kur lindi dhe jetoi Sejjid Raziu.
3. Më tej Ibn Ebi’l-Hadidi shkruan se e kishte parë këtë ligjëratë dhe në librin ‘el-Insaf‘ të Ebu Xha’fer bin Kubas,
nxënës i Ebu’l-Kasem Belkhiut dhe teolog i methhebit Imamî. (Medhhebit shi’i) (Sherh nga Ibn Ebi’l-Hadid, Vol. I, faqe 96).
4. Ibn Mejthem Bahreini (vdekur më 679 A.H.) shkruan në komentarin e tij se kishte parë një kopje të kësaj ligjërate me shkrimin e Ebu’l-Hasan Ali bin Muhammed bin el-Furatit (vdekur më 312 A.H.), ministër i Muktadir Bilahut (Sherh Nahj al-balaghah, Vol. 1, f. 252-253).
5. Lidhur me këtë ligjëratë, Alame Mexhlisi flet për një varg autoritetesh, që i transmeton sipas përmbledhjes së Sheikh Kutbudin Ravandiut, Minhaxh ul-Bera’ fi Sherh Nehxhul Belaga:
Hafiz Ebu Bekr bin Mardawejh Isfahani (vdekur më 416 A.H.) e transmeton këtë ligjëratë prej Suleiman bin Ahmed Taberaniut (vdekur më 360 A.H.), që i referohet Ahmed bin Ali Abarit, i cili i referohet Is’hak bin Sa’id Selman Dimeshkiut, i cili i referohet Khuleid bin Delexhit, i cili i referohet Ata bin Ebi Ribahut, që i referohet Ibn Abbasit. (Bihar ul-Enwar, bot. I, Vol. 8, f. 160-161).
6. Alame Mexhlisi shkruan për këtë ligjëratë se ajo ndodhej edhe në përmbledhjen e Ebu Ebi Haxhaiut (vdekur më 303 A.H.)
7. Lidhur me autenticitetin e kësaj ligjërate, Alame Mexhlisi shkruan:
Kadi Abdul Xhabar bin Ahmedi (vdekur më 415 A.H.), i cili ishte një Mu’tezili i zellshëm, komenton disa prej shprehjeve të kësaj ligjërate në librin e tij el-Mughni. Ai nuk e mohon që autorësia e saj i takon Imam Aliut, por përpiqet të provojë se nuk drejtohet kundër asnjërit prej kalifëve paraardhës të tij. (Po aty, f. 161).
8. Ebu Xha’fer Muhammed bin Ali bin Babawejh el-Kummi (vdekur më 381 A.H.) shkruan:
Muhammed bin Ibrahim bin Is’hak Talekaniu thotë se Abdul Aziz bin Jahja Xhelvadi (vdekur më 332 A.H.) i kishte thënë se Ebu Abdullah Ahmed bin Ammar bin Khalidi i kishte thënë që Jahja bin Abdul Hanid Hamaniu (vdekur më 228 A.H.) i kishte thënë që Isa bin Rashidi e ka treguar këtë ligjëratë nga Ali bin Hudheife, dhe ai nga Ikrime, dhe ai nga Ibn Abbasi. (Ilal ush-shara’i, Kr. 122, Me’ani ul-Ekber, Kr. 22, f. 360-1).
9. Pastaj Ibn Babawejh regjistron këtë zinxhir autoritetesh:
Muhammed bin Ali Maxhilawejh, që na e tregoi këtë ligjëratë, e ka marrë prej ungjit të tij, Muhammed bin Ebu’l-Kasemit, dhe ai nga Ahmed bin Abi Abdu-llah elBarki, dhe ai nga babai i tij dhe ai nga Ibn Umeri dhe ai nga Abban bin Uthmani dhe ai nga Abban bin Taghlibi dhe ai nga Ikrime dhe ai nga Ibn Abbasi. (Ilal ush Shara’i, Vol. 1, Kr. 122, f. 146; Me’ani ul-Ekber, Kr. 22, f. 361).
10. Hasan bin Abdullah bin Sejjid el-Askeri (vdekur më 382 A.H.), një nga dijetarët e mëdhenj të sunnive, ka shkruar komentarin dhe shpjeguesin e kësaj ligjërate, të riprodhuar sipas Ibn Babawejhit në Ilal ush-Shara’i dhe Me’ani ul-Ekber.
11. Sejjid Nimetullah Xhezairi shkruan: Autori i Kitab ul-Gharat (Ebu Is’hak eth-Thekafiu, vdekur më 283 A.H.) e sjell këtë ligjëratë nëpërmjet një zinxhiri personal të autoriteteve. Dita e mbarimit të shkrimit të këtij libri është e Enjte, 13 Shewwel 355 A.H. Atë vit është lindur edhe Murteza el-Musawi, i cili ishte vëllai më i madh i Sejjid Raziut. (Enwar un-Nu’manie, f. 37).
12. Sejjid Razi ud-Din Ebu’l-Kasem Ali bin Musai, Ibn Ta’us el-Huseini el-Hili (vdekur më 664 A.H.) e citon këtë ligjëratë si pjesë të Kitab ul-Gharat, duke iu referuar këtij zin-xhiri të autoriteteve:
Kjo ligjëratë na është transmetuar nga Hasan bin Ali Zafrani, i cili e përcjell nga Muhammed bin Zekerija Kulebiu, i cili e tregon nga Ja’kub bin Xha’fer bin Suleimani, i cili e përcjell nga babai i tij, i cili e transmeton nga gjyshi i tij, dhe ai nga Ibn Abbasi. (Përkthim i Tara’if, f. 202)
13. Sheikh ut-Taife Ebu Xha’fer et-Tusiu (vdekur më 460 A.H.) shkruan:
Xha’feri na e ka treguar neve këtë ligjëratë. Ai e transmeton nga Ebu-l-Kasem De’beliu dhe ai nga babai i tij dhe ai nga vëllai i tij, De’beliu, e ky nga Muhammed bin Seleme Shamiu e ai nga Zurare bin Axhani dhe ai nga Ebu Xha’fer Muhammed bin Aliu dhe ai nga Ibn Abbasi. (Amali nga Sheikh ut-Taife, f. 237).
14. Sheikh Mufidi (vdekur më 413 A.H.), i cili ka qenë mësues i Sejjid Raziut, shkruan për zinxhirin e autoriteteve të këtij fjalimi: Një numër transmetuesish të hadithit e përcjellin këtë ligjëratë përmes zinxhirësh të shumtë, që nisin nga Ibn Abbasi. (Kitab ul-Irshad, f. 135).
15. Këtë ligjëratë e përmend dhe vëllai më i madh i Sejjid Raziut, Alam-ul-Huda (simboli i udhëheqjes) Sejjid Murtezai, në faqet 203-4 të librit të tij ‘Shafi’.
16. Ebu Mensur Tabarsiu shkruan:
Një numër transmetuesish e sjellin këtë ligjëratë përmes zinxhirësh të ndryshëm, që burojnë nga Ibn Abbasi. Ibn Abbasi tregon se ndodhej me Imam Aliun në një takim në Rahba, kur biseda ishte kthyer tek Kalifati dhe ata që kishin qenë kalifë përpara tij; Imam Aliu kishte lëshuar një psherëtimë dhe kishte mbajtur këtë ligjëratë. (el-Ihtixhaxh, f. 101).
17. Abdur-Rahman bin Xhewzi (vdekur më 654 A.H.) shkruan: Sheikhu ynë Ebu’l-Kasem Anbari na e transmeton këtë ligjëratë përmes një zinxhiri autoritetesh, që nis te Ibn Abbasi. Ky tregon se Imam Aliu ndodhej ende në minber, pasi kishte marrë betimin e besnikërisë si kalif, kur një i pranishëm e pyeti, pse nuk e kishte kërkuar të drejtën e tij që më parë. Atëhere Imam Aliu kishte mbajtur këtë ligjëratë të improvizuar aty për aty. (Tedhkiret ul-Khawas ul-Umme, f. 73).
18. Kadi Ahmed Shehab Khifaxhi (vdekur më 1069 A.H.) shkruan për autenticitetin e kësaj ligjërate: Lidhur me ligjëratat e Aliut, Prijësit të Besimtarëve (Zoti qoftë i kënaqur me të), pohohet se është e çuditshme se si ai, (Kalifi i Parë) që kishte dashur tërë jetës ta hiqte qafesh Kalifatin, kishte forcuar themelet e tij për atë që erdhi pas vdekjes së tij. (‘Sherh-e-Durrat-ulGhavas’, f. 17).
19. Sheikh Ala ud-Dawle Ahmed bin Muhammed es-Semani shkruan:
Imam Aliu, Sejjid ul-Arifin Aliu, ka pohuar në një nga ligjëratat e tij të shkëlqyera: “Kjo është Shekshekija që gufon e nuk përmbahet dot”. (el-Urwetu le-Ehli’l-Khilwete we’l-Xhelve, f. 3, dorëshkrim në Librarinë Nasiriah, Luknov, Indi).
20. Ebu’l-Fadl Medeini (vdekur më 518 A.H.) ka shkruar lidhur me fjalën ‘Shekshekija’:
Me emrin ‘Ligjërata e Shekshekijas’ (ligjërata e shkumës së devesë) njihet një nga ligjëratat e Aliut, Prijësit të Besimtarëve. (Mejxhma’ ul-emthel, Vol. 1, f. 369).
21. Duke shpjeguar fjalët e kësaj ligjërate në en-Nihajeh, Ibn Athir el-Xhezeri (vdekur më 606 A.H.) pranon në pesëmbëdhjetë raste se ajo është mbajtur nga Imam Aliu.
22. Duke shpjeguar të njëjtat fjalë në Mexhma’ ul-Bihar ul-Enwar, Sheikh Muhammed Tahir Patni dëshmon se ajo ligjëratë është e Prijësit të Besimtarëve, dhe thotë: “Aliu shprehet kështu”.
23. Ebu’l-Fadl bin Mensuri (vdekur më 711 A.H.) pranon në Lisan ul-Arab (fjalori më i famshëm i Arabishtes), Vol. 12, f. 54, që kjo ligjëratë është e Imam Aliut, duke thënë: ...në thënien e Aliut në ligjëratën e tij, ‘Kjo është si shkuma e devesë, që gufon e pastaj qetësohet’.
24. Firuzabadi (vdekur më 816/817 A.H.) regjistron nën fjalën ‘Shekshekija’ në fjalorin e tij Kamus, Vol. 3, f. 251,: Hytbja e Shekshekijes (ligjërata e shkumës së devesë) është quajtur kështu sipas fjalëve të Aliut. Kur Ibn Abbasi i kishte kërkuar të rifillonte ku e kishte ndërprerë, ai i kishte thënë: “O Ibn Abbas, kjo ishte shkuma e devesë, që gufon dhe pastaj qetësohet”.
25. Kompiluesi i ‘Munteha ul-Edeb’-it shkruan:
Hytbja e Shekshekijes (ligjërata e shkumës së devesë) e Aliut i atribuohet Aliut (Zoti ia ndriçoftë fytyrën!).
26. Sheikh Muhammed Abduh, Sheikh i el-Ez’herit, e njeh këtë ligjëratë si fjalë të Imam Aliut dhe ka shkruar për të shpjegimet përkatëse.
27. Muhammed Muhiudin Abdul-Hamid, Profesor në Fakultetin e Gjuhës Arabe në Universitetin el-Ez’her, ka shkruar shënimet për ‘Nehxhul Belaga’, duke shtuar në hyrje një parathënie, ku pranon se të gjitha ligjëratat, që përmbajnë shënimet e tij kritike, janë ligjërata të Imam Aliut. Nisur nga këto fakte e prova të pamohueshme, a mund të pretendohet më që kjo ligjëratë nuk është vepër e Imam Aliut, por është sajuar nga Sejjid Raziu?
.......................................................................................................
(II) mam Aliu rrëfen në mënyrë metaforike ngjitjen e Kalifit të Parë në postin e kreut të shtetit, sikur ky të ishte një mantel e ai ta kishte hedhur supeve. Kjo është një metaforë e zakonshme, që përdorej shpesh atë kohë. Për shembull, kur i bënë Uthmanit thirrje që ta dorëzonte Kalifatin, ai u përgjigj: “Unë nuk e zhvesh këtë këmishë që ma ka veshur Vetë Zoti”. Natyrisht, Imam Aliu e quan veshjen e Kalifatit nga Kalifi i Parë si vepër të Kalifit të Parë dhe jo të Zotit, sepse mendimi i përgjithshëm është që atij nuk i erdhi Kalifati nga Zoti, por nga veprimet e tij dhe të përkrahësve të tij. Ja pse Imam Aliu thotë se ai e veshi vetveten me kalifat.
Në fakt ai e dinte se kjo veshje ishte prerë e qepur për trupin e tij dhe se pozicioni i tij në lidhje me Kalifatin ishte si ai i boshtit në mullirin e blojës, pa të cilin ai do ishte pa qendër e s’do kishte asnjë dobi. ‘Ashtu isha dhe unë bosht i Kalifatit’, thotë ai. “Po të mos isha unë në atë pozicion, i gjithë sistemi i tij do dilte nga qendra. Isha unë që do duhej të veproja si roje e organizimit dhe e rendit të tij e që do ta udhëhiqja përmes gjithë vështirësive. Nga kraharori im do rridhnin lumenj diturie për të ujitur çdo pëllëmbë të tij. Pozicioni im ishte i lartë jashtë çdo imagjinate; por epshi i adhuruesve të kësaj bote për qeverisje u bë për mua si ortek që të vjen rrëmbimthi, dhe kështu m’u desh ta kufizoja veten në vetmi.
Një errësirë verbuese mbretëroi anë e mbanë dhe kudo kishte vetëm terr. Të rinjtë u mplakën e të vjetrit u nisën për në varre; dhe dukej sikur s’kishte fund për këtë periudhë të padurueshme. Shikoja me sytë e mi si e plaçkisnin trashëgimin tim, dhe pashë Kalifatin të kalonte nga një palë duar në një palë të tjera; po durova; nuk mund ta pengoja arrogancën e tyre, sepse nuk kisha mjete”.
Mbi Domosdoshmërinë e Kalifit të Profetit dhe Mënyrën e Caktimit të Tij
Pas vdekjes së Profetit të Islamit, bëhej nevojë e domosdoshme krijimi dhe pranimi i një pushteti e autoriteti të tillë, që do mund ta mbronte ummetin nga shpërbërja dhe ta ruante ligjin fetar nga ndryshimet, transformimet e ndërhyrjet e atyre që donin ta shtrembëronin sipas dëshirave e qëllimeve të tyre. Nuk mund të mohohen kurrsesi kjo domosdoshmëri e ky interesim për pasuesin e Profetit, ndryshe nuk ka si të shpjegohet pse iu dha më shumë rëndësi mbledhjes në Sakife Beni Saide, se varrimit të Profetit. Po nëse kjo gjë ishte kaq e domosdoshme, ngrihet pyetja:
A kishte menduar Profeti se si do zgjidhej ky problem? Të thuash se nuk i kishte kushtuar vëmendje dhe se nuk mund ta vlerësonte dot seriozitetin e shtrimit të tij në kohën e duhur, do ishte sikur ta quaje Profetin të paaftë e të papërgatitur për të menduar një zgjidhje, që do mund të pengonte të keqen e reformave dhe të kthimit mbrapsht, ndërkohë që kishte qenë vet ai që i kishte parashikuar të dyja këto rreziqe. E po të thuash se e kishte menduar, po u desh ta linte pa zgjidhur për shkak të ndonjë prioriteti më urgjent, do duhej që vet ai ta tregonte qartë atë prioritet, në vend që ta mbante fshehtë.
Përndryshe kjo heshtje e tij e pavend e pa qëllim do mund të shikohej si një mosarritje në përmbushjen e detyrës profetike. Sepse, edhe po të kishte ndonjë pengesë në këtë rrugë, do duhej zbuluar. Së treti, do duhej pranuar që Profeti nuk mund ta linte pa zgjidhje këtë problem, ashtu si nuk kishte lënë pa zgjidhje as çështjet e tjera. Për pasojë, do duhej që ai t’i kishte gjetur mënyrat më të përshtatshme të veprimit, të cilat do mund ta ruanin fenë nga ndërhyrjet shkatërrimtare.
Lind pyetja:
Cilat mund të ishin këto mënyra veprimi? Po të konsiderohej njëzëshmëria e opinionit si një ndër to, dihet që ajo nuk do mund të arrihej kurrë, e kjo sepse konsensusi nënkupton miratimin e gjithë anëtarëve të komunitetit. Por, po të kemi parasysh dallimet në karakteret njerëzore, duket e pamundur që të gjithë individët të bien në një mendje për një çështje të caktuar. Në fakt, nuk ka asnjë rast, që të mos ketë pasur qoftë edhe një zë të vetëm mospajtimi për çështje të tilla. Si, atëhere, mund të vihet në varësi të realizimit të një ngjarjeje të tillë të pamundur, një ndërmarrje e tillë vendimtare, ku luhet e ardhmja e Islamit dhe e mira e muslimanëve? Logjika nuk është e përgatitur ta pranojë këtë të metë, ndërkohë që me të nuk pajtohet as tradita. Ja çfarë shkruan lidhur me këtë problem Kadi Izadudini në ‘Mavakif’:
Ju duhet ta dini që Kalifati nuk mund të varet në njëzëshmërinë e zgjedhjes, sepse kjo alternativë nuk mbështetet në asnjë argument logjik e tradicionist. Në të vërtetë ithtarët e zgjedhjes e kuptuan shpejt sa e vështirë ishte njëzëshmëria e gjithë votave, prandaj pranuan në vend të saj pëlqimin e shumicës e shpërfill jen e kundërshtimit të pakicës. Po dhe kështu mund të ndodhë që forca e rrugëve të drejta e të padrejta apo të ndershme dhe të pandershme ta kthejnë rrjedhën e opinionit të shumicës në drejtimin, ku nuk ka as shquarje të individit, dhe as meritë të personit; për pasojë, shpesh herë mbeten në hije persona vërtet të përshtatshëm dhe vijnë në drejtim njerëz krejt të papërshtatshëm. Dhe, përderisa aftësitë e virtytet mund të frenohen në mënyra të tilla e të dalin në plan të parë qëllime dhe interesa të dhunshme personale, si mund të shpresohet, atëhere, se mund të arrihet me anë të zgjedhjeve tek njeriu i duhur?!
Edhe po të mendohet se gjithë votuesit do mund të kishin pikëpamje të paanshme e të pavarura, apo se asnjëri prej tyre nuk do të nisej nga interesa vetjake apo konsiderata të tjera, përsëri nuk mund të thuhet që shumica është e pagabueshme e që vendimet e saj janë të drejta në çdo rast. Ka shumë përvoja, në të cilat vetë shumica i ka pranuar si të gabuara zgjedhjet e saj. Po t’i pranonim si të sakta gjithë vendimet e shumicës, atëhere del se ajo merr vendime të pasakta në çdo rizgjedhje që ka për qëllim ndreqjen e vendimeve të mëparshme, që në rrethana të reja rezultojnë të gabuara, ndonëse kanë qenë marrë si vendime shumice. Në këto kushte, nëse zgjedhja e kalifit del e gabuar, kush do të përgjegjej për gabimin dhe kujt do t’i binte faji i rrënimit të politikës Islame? Kujt do t’i binte përgjegjësia për gjakderdhjet dhe vrasjet, që pasojnë trazirat dhe aktivitetin zgjedhor? Grindjeve e zënkave me njëri-tjetrin s’kanë mundur t’u shpëtonin as ata që kishin qenë pranë Profetit të Shenjtë e përpara syve të tij, si do mund t’u shmangen të tjerët?
Po të nisemi nga synimi për të shmangur gabimet që shpien te këto dukuri, do mendohej se kjo zgjedhje u duhet lënë në dorë njerëzve me autoritet; por edhe atëhere do vendosnin të njëjtat fërkime e konflikte, sepse nuk është e thënë që karakteret e njerëzve të synojnë në të njëjtat qëllime dhe as që mund të pritet që ata të mund të ngrihen përmbi interesat e tyre personale. Në të vërtetë, mundësitë e konflikteve e të përplasjeve në këto raste do të ishin më të shumta, sepse, në mos jo të gjithë, por shumica e këtyre njerëzve me autoritet, do të ishin vet kandidatë, për pasojë nuk do t’i kursenin përpjekjet e mjetet për disfatimin e rivalëve të tyre, duke ngritur pengesa sa më të larta në rrugën e tyre. Pra kjo praktikë do të çonte pashmangshmërisht në grindje të ndërsjellta e nxitje të intrigave, që do ta bënin të pamundur shmangien e mosbesimit, gjë që përbënte dhe objektivin e këtij mekanizmi. Rrjedhimisht, në vend që të gjendet një person i përshtatshëm, komuniteti vihet në rolin e një vegle për arritjen e përfitimeve personale.
Por edhe sikur të mos ekzistonin këto rreziqe, cili kriter do duhej ndjekur për të shquar e gjetur njerëzit ‘me autoritet’? Pa dyshim, i njëjti kriter që ndiqet zakonisht: Si njeri me autoritet do mund të numërohej kushdo, që mbledh një numër përkrahësish dhe që është i aftë të ndezë pasione nëpër mitingje, duke përdorur shprehje mbresëlënëse. Apo do mund të merreshin parasysh edhe aftësitë e tyre? Por, nëse mënyra e gjykimit të aftësive mbetet po ajo votë e zakonshme, atëhere do të lindnin prapë të njëjtat ndërlikime e konflikte, për shmangien e të cilave u mendua një zgjidhje e tillë. E nëse duhet standard tjetër, atëhere pse të mos gjykohet personi që konsiderohet si i përshtatshëm për postin në fjalë, në vend që të gjykohen me anë të tij aftësitë e votuesve? Po ka edhe më: Sa njerëz me autoritet do duhej të ishin të mjaftueshëm për dhënien e një vendimi të saktë? Është e qartë që, me t’u pranuar si i tillë një vendim, do duhej të bëhej një model i përhershëm. Për pasojë numri i atyre, që e morën këtë vendim, do mund të shërbente si një kriter për të ardhmen. Kadi Izadudini shkruan:
Në fakt, mjafton caktimi i një apo i dy personave midis njerëzve me autoritet; sepse dihet që sahabët, të cilët ishin tepër të rreptë në çështje feje, e gjykuan këtë numër si të mjaftueshëm. Kjo është vërtetuar në rastin e caktimit të Ebu Bekrit nga Umeri e të Uthmanit nga Abdur Rahmani. (Sherh ul-Mewakif, f. 351).
Ky, pra, ishte thelbi i ‘zgjedhjes unanime’ në sallën Beni Saide dhe i punës së ansamblesë këshillimore: Emri i zgjedhjes unanime i vishet veprimit të një njeriu të vetëm dhe emri i ansamblesë këshillimore i njihet vendimit të një njeriu të vetëm. Kalifi i Parë e dinte mirë që zgjedhja është, në thelb, votë e një apo dy personave, që pastaj u atribuohet njerëzve të thjeshtë e të zakonshëm. Për këtë arsye ai nuk i përfilli fare kërkesat e zgjedhjes unanime, të votës së shumicës apo të metodës së zgjedhjes me ansamble zgjedhore. Ai e caktoi vetë vazhduesin e tij, duke e emëruar. Aisheja, gjithashtu, ishte e mendimit se t’ia besoje votës së disa pak individëve çështjen e Kalifatit, ishte si t’u hapje rrugë grindjeve e turbullirave.
Ajo i dërgoi Umerit këto fjalë, para se ky të vdiste:
Mos e ler komunitetin Islam pa kryetar. Emëro për të një kalif e mos e ler pa kokë, përndryshe kam frikën e grindjeve e të trazirave.
Kështu zgjedhja nga njerëzit me autoritet doli e kotë e u hoq dorë prej saj; pas kësaj kriter i vetëm u bë parimi ‘fuqia është e drejta’, sipas të cilit kalif i Profetit e pasardhës i vërtetë i tij pranohet kushdo që nënshtron e vë të tjerët në kontroll, duke i lidhë pas ingranazheve të qeverisjes së tij. Këto janë principet e vetëpranuara, që vijnë përkundër gjithë thënieve të Profetit gjatë ‘Festës së Kushërinjve’, në natën e Hixhretit, betejën e Tebukut, shpalljen e Sures et-Teube dhe në burimin e Gadir Khumit. Të çudit veçanë-risht një fakt: Ndërsa të tre kalifatet e para lindën si pasojë e emërimeve individuale (Në zgjedhjen e kalifit pasardhës drejtpërdrejt nga kalifi paraardhës.)
e drejta për të zgjedhur nuk i njihet Profetit - të vetmit që kishte mundësi të ofronte rrugën që u jepte fund gjithë mosmarrëveshjeve. S’ka dyshim që zgjidhja më e mirë e këtij problemi do të kishte qenë që të vendoste vetë Profeti për këtë çështje. Kjo do ta shpëtonte komunitetin nga trazirat e mëvonshme, duke mos e lënë zgjedhjen në duar të njerëzve që drejtoheshin nga interesa e qëllime personale. Pikërisht kjo do të kishte qenë rruga më korrekte, që do t’i qëndronte logjikës e do gëzonte edhe mbështetjen e traditave të qarta të Profetit.
....................................................................................
(III) Hexhan bin Samin i Jemames ishte kreu i fisit Hanife, njëkohësisht strateg ushtarak e mjeshtër për ndërtimin e fortifikimeve; Xhabir quhej vëllai i tij më i vogël, ndërsa A’sha, që e kishte emrin e tij të vërtetë Meimun bin Kejs, ishte miku i tij i ngushtë. Ky i fundit kalonte një jetë të këndshme e të lumtur, i rrethuar nga mirësitë dhe përkujdesjet e shokut të tij. Në këtë vjershë përqaset jeta që ai bënte atë kohë me të mëparshmen, dhe ditët kur kishte qenë i detyruar të endej andej-këtej në kërkim të mjeteve të jetesës, me të tjerat, të kaluara në lumturi dhe shkujdesje në shoqëri të Hexhanit. Në pamje të parë, citimi i kësaj vjershe synon të krahasojë periudhën e turbullt, që ai (Imam Aliu) po kalonte, me ditët e kaluara në paqe, nën kujdesin dhe mbrojtjen e Profetit, kur ishte i lirë nga gjithë shqetësimet dhe kur gëzonte paqe të plotë shpirtërore. Po, po të marrim parasysh rastin që i jep shkas këtij krahasimi si dhe përmbajtjen e vjershës, nuk bëjmë gabim nëse pohojmë se këto vargje janë thënë për të nxjerrë në pah dallimin mes pozicionit të parëndësishëm të pushtetarëve islamë sa ishte gjallë Profeti, dhe autoritetit e fuqisë që ata kishin marrë pas vdekjes së tij; është fakt që atyre nuk u kushtohej fare vëmendje në ditët e Profetit, për shkak të hijes që lëshonte mbi ta personaliteti i Aliut, ndërkohë që më pas kishte ardhur një tjetër kohë, kur po ata njerëz, dikur anonimë, tashmë ishin bërë zotër të fateve të botës muslimane.
.................................................................
(IV) Kur u plagos nga Ebu Lulu dhe e kuptoi që vështirë t’i shpëtonte vdekjes, Umeri emëroi një komitet këshillimor të përbërë nga Ali bin Ebu Talibi, Abdurrahman bin Aufi, Sa’d ibn Ebi Wekkasi, Uthman bin Affani, Zubeir bin el-Ewami, si dhe Talha bin Ubeidullahu. Detyra e tij ishte të zgjidhnin njërin prej tyre si kalif brenda tre ditëve pas vdekjes së tij, ndërkohë që funksionet e kalifit gjatë këtyre ditëve do duhej që t’i kryente Suheibi. Me të marrë këto udhëzime, disa nga anëtarët e Komitetit e pyetën Umerin se ç’mendime kishte vet ai për çdonjërin prej personave të lartpërmendur, për t’u dhënë një mundësi që të vepronin në pajtim me preferencat e tij. Atëhere Umeri zbuloi opinionet e tij për secilin nga ata. Ai tha se Sa’di ishte i rrëmbyer dhe gjaknxehtë; Abdurrahmani ishte faraoni i komunitetit; Zubeiri ishte besimtar i vërtetë vetëm sa për t’i bërë qejfin, por në të vërtetë ishte i pafé; Talhai ishte mishërim i arrogancës dhe krenarisë dhe, po të bëhej ai kalif, do t’ia dhuronte unazën e Kalifatit gruas së tij; kurse Uthmani nuk mund të shikonte më tej se farefisi i vet. Sa i përket Aliut, ai qënkej dashuruar me Kalifatin, edhe pse ishte e qartë se ai ishte i vetmi, që mund ta drejtonte në udhën e duhur. Megjithatë, pavarësisht nga këto vlerësime, ai e mendoi të nevojshme krijimin e një Komiteti të tillë Këshillimor dhe ia doli që Kalifati të merrte rrugën që ai vetë dëshironte, duke zgjedhur anëtarët e tij dhe duke fiksuar rregullat e funksionimit të tij. Në fakt, nuk duhej shumë mend për të kuptuar se të gjitha shanset favorizonin suksesin e Uthmanit. Nëse do analizojmë anëtarët e këtij komiteti, mund të shohim se njëri prej tyre, e pikërisht Abdurrahman bin Aufi, ishte burri i motrës së Uthmanit, ndërsa tjetri, Sa’d ibn Ebi Wekkasi, përveç që ushqente ligësi ndaj Aliut, ishte dhe kushëri e farefis i Abdurrahmanit. As që mund të mendohej se ndonjëri nga këta të dy do mund të dilte kundër Uthmanit. Pastaj vinte Talha bin Ubeidullahu, për të cilin Profesor Muhammed Abduh, kryetar i el-Ez’herit, shprehet kështu në shënimet e tij për Nehxhul Belaga:
Talhai anonte nga Uthmani dhe arsyeja për këtë ishte se ai ishte kundërshtar i Aliut, si Tejim që ishte. Ngjitja e Kalifit të Parë në krye të shtetit kishte krijuar armiqësi midis Beni Tejimit dhe Beni Hashimit.
Për sa i përket Zubeirit, asgjë nuk mund të arrihej me votën e tij të vetme, edhe sikur të votonte për Aliun. Taberiu thotë se atë kohë Talhai nuk ndodhej në Medine, megjithatë mungesa e tij nuk i nxorri asnjë pengesë suksesit të Uthmanit. Por, edhe sikur të kishte qënë i pranishëm (E vërteta është se ai e arriti mbledhjen e Komitetit dhe njerëzit mendonin se mbante krahun e Aliut) ,prapëseprapë suksesi i Uthmanit nuk mund të vihej në dyshim, sepse mendja e mprehtë e Kalifit të Dytë kishte vendosur këtë rregull pune:
Nëqoftëse dy bien dakord për një e dy të tjerët për një tjetër, Abdullah bin Umeri duhet të bëjë arbitrin. Është ai që mund të urdhërojë grupin që dëshiron ai për të zgjedhur kalif një nga anëtarët e tij. Nëqoftëse vendimi i Abdullah bin Umerit nuk pranohet, do t’i jepet mbështetje grupit që ka në përbërje Abdurrahman bin Aufin. E nëse të tjerët nuk bien dakord me të, ky verdikt do quhet i pranuar e atyre u pritet koka për kundërshtimin e tij. (Tarikh, Taberi, Vol. 3, f. 294).
Natyrisht, mospajtimi me vendimin e Abdullah bin Umerit nuk luante kurrfarë roli, sepse vetë ai kishte urdhër të mbështeste grupin që kishte në përbërje Abdurrahman bin Aufin. Kalifi e kishte udhëzuar Abdullahun në këtë mënyrë: O Abdullah, nëse njerëzit do jenë të mendimeve të ndryshme, ti duhet të marrësh anën e shumicës; por në qoftë se tre prej tyre janë në njërën anë dhe tre të tjerët në anën tjetër, ti duhet të marrësh anën e grupit ku bën pjesë Abdurrahman bin Aufi. (Tarikh, Taberi, Vol. 3, f. 265).
Në këtë udhëzim, edhe pajtimi me shumicën do të thoshte mbështetje e Abdur-Rahmanit, sepse shumica nuk mund të ishte në asnjë anë tjetër, ngaqë pesëdhjetë shpata të etuara për gjak rrinin ngritur mbi grupin opozitar, me urdhër të lëshoheshin mbi të, sapo ta kërkonte Abdurrahmani këtë gjë. Syri i Imam Aliut e kishte paralexuar që në krye se Kalifati do t’i shkonte Uthmanit, siç rezulton edhe nga këto fjalë, që i kishte thënë Ibn Abbasit: ‘Kalifati po largohet nga ne’. Ibn Abbasi e pyeti, nga e kuptonte këtë gjë. Atëhere ai i tha: “Uthmani është pretendent si unë, e është vendosur të mbështetet shumica; por, në qoftë se dy janë dakord për një dhe dy të tjerë për një tjetër, atëhere do t’i jepet mbështetje grupit ku bën pjesë Abdurrahman bin Aufi. E natyrisht, Sa’di do t’i dalë përkrah Abdurrahmanit, kushëririt të tij, i cili është, siç e di edhe ti, i shoqi i së motrës së Uthmanit”. (Tarikh, Taberi, Vol.3, f. 294).
Mbledhja u zhvillua në dhomën e Aishes, pas vdekjes së Kalifit. Në prag të derës së saj qëndronte Ebu Talha el-Ensariu me pesëdhjetë burra me shpatat zhveshur gati në duar. Talhai filloi procedurën dhe, duke i ftuar të gjithë të tjerët të ishin dëshmitarë, tha se ia kalonte Uthmanit të drejtën e votës së tij. Kjo e preku Zubeirin në sedër, sepse nëna e tij, Saia, bijë e Abdul Muttalibit, ishte hallë e Profetit, prandaj ia dha Aliut të drejtën e votës së tij. Atëhere Sa’d ibn Ebi Wekkasi ia dha të drejtën e votës së tij Abdur-Rahmanit. Mbetën pa votuar edhe tre anëtarë të Komitetit Konsultativ. AbdurRahmani tha se ishte i gatshëm ta dorëzonte të drejtën e tij të votës në rast se Aliu e Uthmani i jepnin të drejtën për të zgjedhur njërin prej tyre, si dhe në rastin tjetër, kur njëri prej tyre do ta fitonte këtë të drejtë nga tërheqja e tjetrit. Ky ishte kurthi, ku Aliu shtyhej të binte nga të gjitha anët: O duhej ta dorëzonte të drejtën e votës së tij, ose, ndryshe, të lejonte Abdur-Rahmanin të bënte si të donte. Mundësia e parë - e tërheqjes për t’i hapur udhë zgjedhjes së Uthmanit ose të Abdur-Rahmanit, ishte e papranueshme për të, prandaj iu përmbajt të drejtës së vet; atëhere Abdur-Rahmani mori përsipër fuqinë vendimore, duke hequr dorë nga e drejta e tij, dhe i tha: “Unë ta jap betimin ty, nëse do veprosh në bazë të Librit të Zotit, Sunnetit të Profetit dhe praktikës së Kalifit të Parë e atij të Dytë”. Por Aliu u përgjigj: “Jo. Vetëm në bazë të Librit të Zotit, Sunnetit të Profetit e gjykimit tim”. Pasi e përsëriti këtë pyetje tri herë me radhë dhe mori po këtë përgjigje, Abdur-Rahmani u kthye nga Uthmani dhe i tha: “I pranon ti Uthman këto kushte?” Ky nuk kishte arsye, pse të mos pranonte, prandaj kështu bëri. Si rezultat zgjedhja iu dha atij. Kur pa të shkeleshin në këtë mënyrë të drejtat e tij, Imam Aliu tha:
Kjo nuk është hera e parë, që ju veproni kundër nesh. Më duhet prapë të bëj durim. Zoti është Ndihmësi im kundër gjithçkaje, që thoni ju. Se, për Allah, ti e bëre kalif Uthmanin vetëm me shpresën se një ditë do të ta kthejë ty Kalifatin.
Pasi iu dha betimi Uthmanit, Ibn Ebi’l-Hadidi shkruan se Aliu iu drejtua atij dhe Abdur-Rahmanit me këto fjalë: Zoti mbjelltë farën e sherrit midis jush. Dhe vërtet ashtu ngjau: Të dy u bënë armiq të betuar të njëri-tjetrit dhe pas kësaj ngjarjeje Abdur-Rahmani nuk foli më me Uthmanin, deri sa vdiq. Bile edhe në shtratin e vdekjes ai e ktheu kokën mënjanë, që të mos ia shikonte fytyrën.
Duke u nisur nga gjithë këto ngjarje, ngrihet pyetja: A nuk ishte Shura, në të vërtetë, një përqendrim i çështjes jo në gjashtë persona, po në tre dhe, më në fund, vetëm në një? Veç kësaj, a e kishte kushtëzuar vërtet Umeri Kalifatin me ndjekjen e sjelljes së dy kalifëve të mëparshëm, apo kjo ishte thjesht një pengesë që Abdur-Rahmani vinte midis Aliut dhe Kalifatit? E vërteta është se Kalifi i Parë nuk e kishte vënë një kusht të tillë kur e emëroi Kalifin e Dytë. (Pra që ai të ndiqte gjurmët e të parit)
Si qëndronte, pra, kësaj radhe, e vërteta për këtë kusht? Megjithatë Imam Aliu pranoi që të merrte pjesë në Shura për të shmangur intrigat, për t’u dhënë fund grindjeve, për t’ua mbyllur gojën të tjerëve dhe për t’ua hequr mundësinë e shfajësimit, se gjoja do kishin votuar në favor të tij, po të mos ishte larguar vetë ai nga Komiteti Këshillimor, apo se vetë ai ua kishte hequr shansin për ta zgjedhur kalif.
.................................................................
(V) Lidhur me sundimin e Kalifit të Tretë, Imam Aliu thotë se Umejjadët fituan terren shumë shpejt pasi erdhi Uthmani në fuqi; ata nisën të zhvatnin Beit ul-Malin,(Thesarin e shtetit, pasurinë e përbashkët të muslimanëve) duke u vërsulur të babëzitur mbi paratë e Zotit e duke i përpirë të gjitha, si ato gjedhët që shohin bar të blertë pas një thatësire të gjatë e që shkelin me këmbë më shumë se ç’hanë. Më në fund nepotizmi e shpërdorimet e çuan Uthmanin në atë pikë, sa populli rrethoi shtëpinë e tij, e kaloi në shpatë dhe e bëri të vjellë çdo gjë të gëlltitur. Administrimi i keq, që u vërtetua në këtë periudhë, ishte i përmasave të tilla, saqë asnjë musliman nuk mund të mbetej më indiferent kur shikonte bashkëluftëtarët e rangjeve të larta të lënë pas dore, pa përkujdesje e të mbytur nga varfëria, ndërkohë kur kontrollin mbi Beit ul-Malin e kishin Umejjadët, kur postet qeveritare ishin zënë nga njerëz të rinj dhe pa përvojë, kur pronat e veçanta muslimane ishin përvetësuar prej tyre, kur livadhet ishin bërë kullotë vetëm për gjedhët e tyre, kur shtëpitë ndërtoheshin vetëm për ta dhe kopshtet me pemë frutore mund t’i gëzonin vetëm ata.
Po të fliste ndonjë zemërdhembur për këto teprime, i thyheshin brinjët, dhe nëse ndokush bënte propagandë kundër këtij despotizmi, dëbohej nga qyteti. Përdorimi i zekatit dhe i lëmoshave, që jepeshin për të varfrit dhe të mjerët, si dhe i fondit publik, që ishte pronë e përbashkët e muslimanëve, mund të shihet në disa nga shembujt e panumërt në vazhdim:
1. Hakam bin Asi, që Profeti e kishte dëbuar vetë nga Medina, u lejua të kthehej përsëri në qytet, duke dalë kundër Sunnetit të Profetit, bile edhe kundër praktikës së dy kalifëve të parë; për më tepër, atij iu dhanë nga paratë publike njëqind mijë Dirham (elBaladhuri, Ansab ul-ashraf, Vol. 5, ff. 27 ; 28 ; 125).
2. Walid bin Ukbes, i cili cilësohet në Kur’an fasik (Njeri i pandershëm, pervers. Ajeti 49:6, ku përdoret ky cilësim, i referohet sjelljes së Walid bin Aqbah ndaj pjesëtarëve të fisit Beni Mustalak. Përpara aderimit në Islam, midis tij dhe këtij fisi kishte armiqësi. Më pas ata e harruan këtë gjë dhe e trajtonin me respekt si vëlla në të njëjtën fe e bashkëpunëtor i Profetit. Por Walidi ruante gjithmonë dyshimet e armiqësitë e vjetra) iu dhanë njëqind mijë Dirham nga fondi publik i muslimanëve (Ibn Abd Rabbih, el-Ikd ul-Farid, Vol. 3, f. 94).
3. Kalifi martoi bijën e tij, Aban, me Merwan bin Hakamin, duke i dhënë këtij të fundit njëqind mijë Dirham nga fondi publik (‘Sherh’ Ibn Ebi’l-Hadid, Vol. 1, f. 39).
4. Bijën tjetër të tij, Aishen, e martoi me Harith bin Hakamin, duke i dhënë këtij të fundit njëqind mijë Dirham nga fondi publik (‘Sherh’ Ibn Ebi’l-Hadid, Vol. 1, f. 39).
5. Abdullah bin Khalidit iu dhanë katërqind mijë Dirham (Ibn Kutejbe, el-Ma’arif, f. 84).
6. Merwanit i u dhurua Khumsi i mbledhur në Afrikë, që kapte shifrën e pesëqind mijë Dirhamëve. (Ibn Kutejbe, el-Ma’arif, f. 84).
7. Merwanit iu dha si favor mbretëror Fedeku, prona që i ishte marrë bijës engjëllore të Profetit, me pretekstin se ishte lëmoshë për të gjithë. (Ibn Kutejbe, elMa’arif, f. 84).
8. Harith bin Hakamit iu dha Bahzezi, një vend në zonën tregtare të Medinës, që Profeti e kishte deklaruar pasuri publike. (Ibn Kutejbe, el-Ma’arif, f. 84).
9. Në livadhet përqark Medinës nuk lejohej të kulloste asnjë deve, përveç deveve të Beni Umejjadëve. (‘Sherh’ Ibn Ebi’l-Hadid, Vol. 1, f. 39).
10. Pasi vdiq Uthmani, në shtëpi të tij u gjetën njëqind e pesëdhjetë mijë Dinarë e një milion Dirhamë; ai s’kishte kufi taksimi për tokat e lira ndërkohë që një Jagir ((Xhegir) term me origjinë indiane, që tregon pasurinë e patundshme; përdoret kryesisht për pronat e tokës) vlente njëqind mijë Dinarë, kurse devetë e kuajt e tij s’kishin të numëruar. (elMes’udi, Muruxh udh-Dheheb, Vol. 1, f. 435).
11. Qytetet e provincat kryesore të vendit qeveriseshin nga farefisi i Kalifit. Për shembull, governator i Kufas ishte Walid bin Ukbe. Një herë ai drejtoi lutjet e mëngjesit duke qenë i dehur me verë e bëri katër në vend të dy rekateve; njerëzit u indinjuan shumë dhe Kalifi u detyrua ta hiqte, po në vend të tij vuri një fasik tjetër, Sa’d bin Asin. Po kështu, ai kishte emëruar governatorë të tij Abdullah bin Ebi Serhin në Egjipt, Mu’avie bin Ebu Sufianin në Siri e Abdullah bin Amirin në Basra (el-Mes’udi, Muruxh udh-Dheheb, Vol.1, f. 435). Për hollësira të mëtejshme, lexuesi mund t’i drejtohet veprës el-‘Adaleh elixhtima’jjeh fi el-Islam nga Sejjid Kutb, f. 231 e më tej.